Tekijska, Mehmed-čauševa džamija

Džemat Tekijske džamije obuhvata naselja Orašje 1 i Orašje 2 te naselje Tuščica koja gravitiraju Tekijskoj, Mehmed-čauševoj džamiji u Konjicu.

Imam u ovoj džamiji je Salih ef. Nefer.

O DŽAMIJI

Džamiju je sagradio Muhamed Mehmed-čauš, sin hadži Abdijin, koji je porijeklom iz Konjica. Za ovu džamiju je napisana vakufnama 1622. godine (hidžretske 1031. godine). Za podizanje ove zadužbine od svog imetka Mehmed-čauš je izdvojio 700 hiljada srebrnih akči. Pretpostavlja se da je od vakifa jedna polovina bila namijenjena za gradnju džamije, a druga za njeno izdržavanje.[1]

Džamija je dobila naziv Tekijska zato što je uz nju postojala tekija halvetijskog reda, što je navedeno u vakufnami Mehmed-bega:„U haremu Tekijske džamije će biti jedna kuhinja, drvarnica i tekija sa deset odjeljenja za siromahe i derviše. Tekija treba imati svoga starješinu (šejha)…“

Ne zna se tačna godina izgradnje Tekijske džamije u Konjicu, ali na osnovu podataka koji su pronađeni o tome postoje različita mišljenja pojedinih autora. Neki od njih (Kreševljaković, Hasandedić, Mujezinović) tvrde da je prvu džamiju sagradio Hudaverdi[2] čauš 1579. godine, a Mulić smatra da to nije Tekijska džamija.

Vakufnama Muhameda čauša je napisana 1622. godine, a kao godina izgradnje džamije na natpisu koji se nalazi na njoj je 1648. Vremenska razlika između godine nastajanja vakufname i godine navedene na natpisu iznosi 27 godina. O tome je Mujezinović napisao sljedeće: „S obzirom da je sačuvana vakufnama iz koje saznajemo da je Tekijska džamija podignuta 1579. godine, možemo tvrditi da se natpis na tarihu odnosi na njenu opravku, koja je bila većih razmjera. Vjerovatno je prva džamija koju je sagradio carski čauš (Hudaverdi čauš) Mehmed, koji je po predanju bio iz Konjica, izgorjela ili na neki drugi način porušena, pa ju je ponovo sagradio Mehmed-beg 1648/49. godine.“[3]

Prema Mulićevom mišljenju, džamija je najvjerovatnije sagrađena između 1622. i 1648/49. godine. Mulić pretpostavlja da su, nakon dužeg niza godina od izgradnje džamije, vjernici odlučili da u znak zahvalnosti podignu spomen-ploču Mehmedu čaušu i na ploči naveli godinu kad su ploču postavili.

Opis  

Tekijska džamija pripada tipološkoj grupi jednoprostornih potkupolnih džamija. Džamija ima centralni molitveni prostor koji je natkriven kupolom, natkrivene vanjske sofe i vitku kamenu munaru. U džamiju se ulazi preko poluotvorenih kamenih sofa koje imaju drveni pod. Sofe su natkrivene kosim trostrešnim krovom čiji je pokrov bakreni lim. Vanjski gabariti džamije su oko 10,0 m x 10,0 m bez sofa. Unutrašnji centralni prostor džamije ima približno kvadratnu osnovu dimenzija oko 8,20 x 8,20 m. Zidovi su kameni, debljine otprilike 80 cm, malterisani iznutra i izvana. Svi volumeni vanjskog oblika džamije završeni su profiliranim kamenim vijencima koji se javljaju na mjestima na kojima je pokrov prepušten preko vertikalne ravni zida.

Kupola leži na osmougaonom tamburu. Prijelaz iz kvadratne osnove u tambur ostvaren je preko četiri trompe. Svaka trompa se sastoji od tri kriške koje su na vrhu naglašene lukom. Ovi lukovi zajedno s četiri slijepa luka čine friz lukova i nalaze se u zoni ispod tambura. U svakom slijepom luku nalazi se po jedan okulus. S unutrašnje strane tambur ima ovalni oblik, a njegova vanjska strana ima osmougaonu formu. U svakom polju tambura nalazi se po jedan prozor – ukupno osam prozora. Zidovi osmougaonog tambura na uglovima, s vanjske strane ojačani su pilastrima. Sve unutrašnje zidne površine džamije su malterisane i bojene, i to žutom, svijetložutom, bijelom, zelenom i svijetlozelenom bojom, a kupola plavom bojom[4].

Mihrab Tekijske džamije se nalazi na jugoistočnom zidu džamije okrenut prema kibli. Otvor niše se stepenasto završava stalaktitnim ukrasima poredanim u pet pojaseva. Stalaktitni ukrasi se postepeno sužavaju, tako da zatvaraju udubljenje niše i završavaju se mihrabskom krunom na vrhu.

Minber se nalazi na jugoistočnom zidu džamije, i to desno od mihraba. Od mihraba je udaljen 1,25 m, a od jugozapadnog zida 0,95 m. Dimenzije minbera su: dužina oko 2,90 m, širina oko 0,75 m, a visina s alemom na vrhu iznosi otprilike 6,15 m. Minber je izrađen od kamena i sastoji se od ulaznog dijela koji čine masivni ram, kameno stepenište i baldahin s piramidalnim krovom. Krov minbera nosi osmougaoni tambur koji se oslanja na četiri drvena stubića koji su povezani prelomljenim lukovima. Stepenište se sastoji od 10 do 12 stepenika s podestom ili pijedestalom na vrhu. S obje strane minberskog stepeništa nalazi se visoka kamena ograda koja ima dekoraciju – geometrijske otvore sa strane i masivni rukohvat. S bočnih strana stepenište je zatvoreno, a ispod ćursa je otvor za prolaz. Minber je bojen naizmjenično bijelom i svijetlozelenom bojom.

Mahfil Tekijske džamije zauzima cijeli prostor sjeverozapadnog zida, iznad ulaznih vrata. Njegova konstrukcija je drvena i oslonjena je na dva pravougaona drvena stuba. Dimenzije mahfila su: dužina oko 8,20 m, a širina oko 2,60 m. Pod mahfila je daščani. Ograda mahfila je drvena i njena visina iznosi otprilike 80 cm. Na mahfil se ulazi preko uskih zavojitih stepenika munare. Na džamiji se nalazi ukupno 26 prozora raspoređenih na sve četiri strane objekta, koji su postavljeni u četiri nivoa. U donjem nivou objekta nalazi se osam dvokrilnih prozora raspoređenih tako da se na svakoj strani nalaze po dva prozora.

U drugom nivou nalazi se šest jednokrilnih prozora koji su postavljeni u istoj osovini kao i prozori donjeg nivoa.

Portal džamije je jednostavan, izvučen u odnosu na sjeverozapadni zid oko 40 cm. Portal se sastoji od punih hrastovih dvokrilnih vrata pravougaonog oblika. Vrata su uokvirena lučnim kamenim ramom. Iznad vrata se nalazi kamena tabla s natpisom na turskom jeziku koji glasi:

Mehmed-beg, tražeći Božije zadovoljstvo,

nije žalio truda ni imetka i podigao je ovo veliko djelo.

Zato za dobrotvora dom učiniše svi meleki nebeski

i rekoše džamiji hronogram:

„Neka je od Boga primljeno ovo dobro djelo“.

1058/1648/1649.[5]

Visoka vitka dvanaestostrana kamena munara prigrađena je desno od ulaza u džamiju, uz njen jugozapadni zid. Munara je visoka oko 36 m. Građena je od kamena sedre, malterisana i bojena bijelom bojom. U munaru se ulazi iz molitvenog dijela prostora džamije, i to na dijelu ispod mahfila, na jugozapadnom zidu. Baza munare je poligonalne osnove. Prijelaz sa baze na tijelo munare izveden je u vidu trapezoidne prizme s plitkim profiliranim kamenim vijencem i romboidnim ukrasima koji su bojeni zelenom bojom. Munara ima šerefe čija je ograda kamena. Krov munare je u obliku kupe i prekriven je bakrenim limom (izvorno olovnim). Na vrhu munare je alem izrađen od bakra. Sjeveroistočno od džamijskog objekta nalazi se manji noviji objekt abdesthane. To je prizemni objekt dimenzija oko 2,5 x 7 m sagrađen 2003. godine.

Dvorište džamije je ograđeno kamenim zidom prosječne visine oko 2 m, i to s dvije strane. Duža strana graniči s Ulicom dr. Safeta Mulića, a na kraćoj sjeveroistočnoj strani nalazi se kapija kroz koju se ulazi u džamijski prostor.

Harem uz Tekijsku džamiju

Harem uz Tekijsku džamiju nalazi se jugozapadno od objekta džamije. Prema Mujezinovićevom mišljenju, pored Tekijske džamije nalazilo se pedesetak nišana manjih dimenzija, dosta jednostavne obrade, bez oznaka, a većina ih je bila i bez natpisa. Danas u haremu Tekijske džamije ima oko dvadeset nišana manjih dimenzija, jednostavne izrade, bez natpisa.

Konzervatorsko-restauratorski radovi na Tekijskoj džamiji:

• 1848. Ali-paša Rizvanbegović je obnovio Tekijsku džamiju;
• 1917. austrougarske vlasti su skinule olovni pokrov s džamijske kupole;
• 1922. džamija je obnovljena a kameni pod zamijenjen drvenim i kupola prekrivena limom;
• 1934. nabujala Neretva je odnijela donji haremski zid i oštetila džamijski zid;
• 1944. džamija je bila oštećena uslijed bombardovanja;
• 1965. Zavod za zaštitu spomenika Mostar izvršio je restauraciju ulaznog trijema i popravio dvorišni zid.

U toku rata u Bosni i Hercegovini 1992-1995. godine objekt je pretrpio dvadesetak direktnih pogodaka, i to u munaru, kupolu i bočne zidove.

Od 1999. do 2004. godine vršene su veće popravke na džamiji, a sanirana su oštećenja koja su nastala uslijed njenog granatiranja:

• § zamijenjen je postojeći olovni lim bakrenim na kupoli, trostrešnom trijemu, munari, kao i na svim opšavima na objektu,
• § obnovljena je fasada i obojen enterijer,
• § postavljen je novi daščani pod u džamiji,
• § zamijenjena je postojeća borova stolarija novom od munikova drveta,
• § postavljena su dvokrilna vrata od bijelog bora na ulazu u džamiju,
• § postavljena su nova dvokrilna hrastova vrata u trijemu džamije,
• § ustakljen je trijem (prostor sofa),
• § izgrađen je prizemni objekt abdesthane s toaletom u dvorištu džamije.

Od početka 20. stoljeća imami ove džamije bili su:

– Mustafa ef. Salihbegović, rodom iz Visokog (umro oko 1925),
– hadži hafiz Smail ef. Džumhur (umro 1934),
– Ibrahim ef. Alagić (umro 1923),
– Ahmed ef. Džumhur, dugogodišnji mualim ženskog (Karađozbegova) mekteba u Konjicu (umro u 80. godini života 22.6.1934),
– Rustem ef. Rustempašić, muderis konjičke medrese, rodom iz bugojanskog mjesta Odžak (umro u Mostaru 12.10.1964),
– Muhamed ef. Sofo, sin hadži Osmanage iz Konjica,
– Kasim ef. Ibrahimkadić, rodom iz okoline Tešnja (umro 16.10.1977),
-Salih ef. Bajrić, rodom iz Vukovlja (Tuzla),
-Bajro ef. Perva, bio imam od 1978. do 1980. godine,
– Hasib ef. Mujić,
-Safet ef. Karaman,
-Omer ef. Mulamehmedović,
-Salih ef. Nefer.